«تای چی » یا «تای جی» یا «تی جی»؟

«تای چی » یا «تای جی» یا «تی جی»؟

کدام املا درست است؟

اخیرا مشاهده می شود که در برخی اعلان ها و آگهی های مربوط به کلاس های آموزش «تای چی» یا بهتر بگوییم «تای چی چوان (Tai Chi Chuan) »، شکل های املا و تلفظ های متفاوت و گاه دور از ذهنی چون «تای جی»,«تایجی», و حتی «تی جی» با فتح ت( این مورد اخیر تا آن جا که به زبان فارسی و شیوه نگارش آن مربوط می شود، برای خودش یک شاهکار ملانقطی بازی است) ,برای نام این هنر-ورزش آشنا و این سبک شناخته شده هنرهای رزمی خودنمایی می کند.

این در حالی است که تا همین چند وقت پیش نام این سبک را با همان املا و هجی رایج و تثبیت شده در منابع رسمی مرتبط ، زیر عنوان «تای چی» می شناختیم و همان را از زبان استادان و اهالی فن می شنیدیم و کسی هم با آن مشکلی نداشت.
اولین خطای ذهنی که مخاطب با مشاهده شکل های املایی جدید مرتکب می شود، این است که نکند سروکارمان با سبک های متفاوت دیگری افتاده است که تا حالا از آن ها بی خبر بوده ایم. در حالی که مصداق و مدلول همه این اسامی یکی است ، همان که پیشتر با نام تای چی می شناختیم.
این داستان در مورد «چی کنگ Qikong » و «چی گنگ Qigong » و بسیاری واژگان و اصطلاحات مرتبط هم به همین ترتیب ادامه دارد.
یحتمل با کتاب سترگ حکمت و فلسفه چین باستان آشنایی دارید. از این کتاب قریب ۱۰ ترجمه به زبان فارسی منتشر شده است. « دائو د جینگ»، «دائو ده جینگ»، تائو ت چینگ» و «تائو ته چینگ» از عنوان های متعدد ترجمه های این کتابند.
نام نویسنده کتاب را با املاهای متفاوتی از جمله: لائوتسه، لائوتسو، لائوتسی، لائودزی، لائودزه و لائوزه و چه بسا به صورت های دیگر به زبان فارسی برگردانده اند.

حال بازگردیم سر داستان «تای چی» و ببینیم علت این تشتت و املاهای متعدد برای یک موضوع واحد چیست.
تا آن جا که به عنوان نگارنده متن حاضر دنبال کرده ام، علت این امر را در دو عامل عمده می توان بررسی کرد:

۱- زبان «ماندارین» یا همان زبان استاندارد غالب چینیان ، از یک سو دارای نسخه ها و گویش های گوناگون با تلفظ و شیوه های متفاوت نوشتاری است و از سوی دیگر زبانی هجایی است که برخلاف زبان های الفبایی مانند فارسی و انگلیسی و بسیاری زبان ها دیگر ، برای هر هجا از یک تصویر نگاره استفاده می شود. همین ویژگی هاست که کار ترجمه آن را به زبان های دیگر بسیار دشوار و پرچالش می سازد.

۲- ادبیات تای چی ( واژگان، نام ها، اصطلاحات و مفاهیم و مبانی نظری و فلسفی آن) در زبان فارسی به شدت وابسته به و برگرفته از منابع غربی، به ویژه متون ومنابع انگلیسی زبان است. به عبارت دیگر، ما این ادبیات را نه به طور مستقیم از زبان چینی، بلکه غالبا به واسطه یک زبان میانجی مانند زبان انگلیسی، دریافت و ترجمه کرده ایم و زبان انگلیسی هم به نوبت خود، با همان معضلات و چالش های ترجمه از زبان چینی دست به گریبان بوده است.

با این حال، در زبان انگلیسی سیستم هایی برای لاتین نویسی زبان چینی طراحی و تدوین شده که تا اندازه ای به کاهش این گرفتاری ها کمک کرده است.
این سیستم ها به ترتیب عبارتند از:

– سیستم « وید جایلز » (Wad Giles) سده نوزدهم میلادی
– سیستم « پینیین» (Pinyin) از دهه پنجاه سده بیستم میلادی
– انگلیسی مدرن (Modern English) انگلیسی امروزی

حال ببینیم معادل های « تای چی » و «تای چی چوان » در هریک از این سیستم های لاتین نویسی چگونه و با چه صورت املایی نگاشته می شود.

– وید جایلز:
T’ai Chi – T’ai Chi’h –
T’ai Chi’h Ch’uan –
T’ai Chi’h Ch’uan

– پینیین:
Taiji – Taijiquan

– انگلیسی مدرن:
Tai Chi – Tai Chi Chuan

این نکته را در نظر داشته باشیم که از این سه روش، سیستم ویدجایلز امروزه از مد افتاده است و کمتر کسی از آن استفاده می کند. بنا براین ، می ماند دو روش پینیین و انگلیسی مدرن.
بنا بر آماری که منبع آن در پی می آید، اگر «تای چی» را با املای انگلیسی مدرن (Tai Chi) در فضای وب جست و جو کنید، به بیش از ۲۳۰,۰۰۰,۰۰۰ نتیجه و مدخل دست خواهید یافت. اما اگر با املای پینیین (Taiji)جست و جو کنید, ۲,۳۰۰,۰۰۰ نتیچه به شما می دهد.یعنی دست بالا تنها ۱۰ درصد و در نهایت۲۰ درصد.
علاوه بر این تقریبا در تمامی فرهنگ های معتبر انگلیسی ، ازجمله دیکشنری کمبریج، دیکشنر وبستر و دیکشنری آکسفورد این نام با املای انگلیسی مدرن( tai chi) ثبت شده است.

بنابراین، از این تفاصیل آشکارا می توان نتیجه گرفت که در دنیای انگلیسی زبان، به رغم وجود چند سیستم لاتین نویسی برای ترجمه از زبان چینی، املای tai chi نسبت به شکل های دیگر ازجمله taiji فراگیرتر ورایج تر است و اغلب کاربران همین صورت رایج رابه کار می برند.

حال ببینیم تکلیف ما در زبان فارسی با این واژه چیست.

حقیقت این است که هیچ یک از صورت های املایی اشاره شده را نمی توان غلط مطلق یا درست مطلق پنداشت ویکی را به عنوان شکل قطعی و نهایی بر صورت های دیگر مرجح دانست.

ازطرف دیگر، چنان که گفته شد، ما در زبان فارسی سیستم ویژه و مدونی برای ترجمه از زبان چینی و فارسی نویس آن نداریم و بیشتر به واسطه زبان نگلیسی متون چینی را ترجمه کرده ایم.
یعنی شکل فارسی « تای چی » را در برابر صورت انگلیسی « tai chi » معادل کرده و به کار برده ایم.
این صورت املایی برای خود تاریخی دارد و نام بسیاری از استادان بزرگ، پیشکسوت ها و چهره هایی را به خاطر می آورد که عمری را به پای این فن و هنر ارجمند صرف کرده و چه بسا خون دل ها خورده اند.
هر کسی آزاد و مختار است هر صورت املایی را که دوست دارد و می پسندد، بگوید و بنویسد.

اممما…

اما پرسش اساسی این است :

صورت املایی « تای چی » چه ایرادی دارد و با کدام استدلال و با استناد به کدام منبع و مرجع می توان آن را نادرست دانست تا صورت های نامانوس و نا آشنایی چون «تای جی» و طرفه تر از آن «تی جی» ضروری آید؟

آیا بهتر نیست اندکی فروتن باشیم وبه جای این دست ملانقطی بازی های ناشیانه و گیج و سردرگم کردن مخاطبان، با احترام به بزرگان و اهل فن، همان صورت رایج و تثبیت شده را بپذیریم و به کاربریم؟
بی تردید پاسخ به این پرسش ها طرح دیدگاه ها و نظرات استادان، کارشناسان و اهالی محترم فن را می طلبد.

با احترام
یحیی حسین آبادی، ویراستار و هنرجوی تای چی چوان
۲۳خرداد ۱۴۰۴

منابع:

۱- ویکی پدیا فارسی و انگلیسی
۲- دیکشنری کمبریج
۳-دیکشنری وبستر
۴- دیکشنری آکسفورد
۵- وب گاه آکادمی تای چی ویسکانسین